Theaterbolwerk PUNCH presenteert

Een voorstelling naar aanleiding van het tumultueuze leven van Gerrit Achterberg

Wanneer ben je niet meer verantwoordelijk voor wat je zegt, schrijft of doet? Als je als Nederlands’ grootste dichter je eigen gedachten niet op een rijtje hebt, wat betekenen alle loftuitingen dan nog? Wat als je eigen taal een loopje met je neemt? Als je een moord pleegt, maar ontoerekeningsvatbaar wordt verklaard? Ongerijmd is veel meer dan een platte biografie. Het is eerder een kakofonie van stemmen die, aan de hand van het tumultueuze leven van Gerrit Achterberg, overzicht en structuur proberen te scheppen. Frank Siera stuurde de tekst Ongerijmd in naar theaterbolwerk PUNCH, inmiddels toert de voorstelling door het hele land. Op 31 oktober staat Ongerijmd bij onze De Nieuwe Oost-collega’s in Theater a/d Rijn. Hieronder lees je een fragment uit de voorstelling.

Foto door Arjo Frank Fotografie | V.l.n.r. Carine Crutzen, Willem Voogd, Marisa van Eyle, Kharim Amier en Niek van der Horst 

Ongerijmd | Frank Siera & Theaterbolwerk PUNCH

liefhebbers
wij zijn liefhebbers
wij zijn één grote groep liefhebbers
van het werk van gerrit achterberg

gerrit achterberg was een Nederlandse dichter

was
want hij is overleden

spreekt voor zich

hoezo
spreekt voor zich
dichters zijn geen uitgestorven ras

nee
maar ik zei was
dat impliceert al dat hij dood

hij kan ook zijn gepensioneerd
of zich hebben laten omscholen

je wordt niet geschoold tot dichter
je wordt geboren als dichter

en gerrit achterberg werd geboren in 1905

ja
laten we helder beginnen
overzichtelijk
chronologisch
met een zekere logica

ja
het is al zoveel om te behapstukken

verhapstukken

dat zeg ik

nee
het is behappen
of verhapstukken

we gingen helder beginnen
eenduidig en eensgezind

ja
doe jij een overzichtje

een overzichtje
uiteraard
een samenvattinkje

ja
gerrit achterberg in een notendop

flinke notendop wordt dat

__

bij de geboorte van gerrits zusje

gerrit kom je kijken
kom je de baby bewonderen

en hij bewondert de baby

de kleine kwetsbare kabouterklauwtjes
open ogen groot en gretig kijkend
die voor het eerst de wereld in zich opnemen
en bij al het nieuws dat ze zien

en dat is alles

verbaasd opschrikken
het minimondje
dat zich al gapend
kan opensperren
tot een oneindig groot gapend gat

klein wondertje
klein kunstwerkje
in een lijstje aan een haakje aan de muur
zou het niet misstaan

gerrit is verbijsterd
verbouwereerd
verliefd

en dan
zegt zijn moeder liefdevol
Gerritje

kleine gerrit kijkt op
verwacht een vervolg
een vraag
een opmerking
aan de blik van zijn moeder te zien
verwacht zij hetzelfde
het is even stil
ongemakkelijk stil

zelfs gerrits kleine zusje
zet haar gaap even op pauze
ze lijkt de verwarring gespannen af te wachten

gerritje

herhaalt zijn moeder
weer wacht gerrit op de vraag

we noemen haar gerritje

weer even stil
eerste verwarring weg

maar tweede verwarring

groter
warriger

existentiëler

als identiteitscrises kunnen voorkomen
bij kinderen van vijf
dan verkeert kleine gerrit achterberg op dit moment
in een enorme identiteitscrisis

gerrit kijkt naar zijn zusje

alsof ze zojuist de smerigste scheet ooit heeft gelaten

opties overwegen
teveel
kan niet kiezen
hij voelt zich miskend
alsof hij in een zwart gat
alsof hij vijf jaar terug in de tijd
alsof hij met de geboorte van zijn zusje
zelf terug in de baarmoeder
dat de aandacht van zijn ouders
van hem naar zijn zusje wordt verlegd
is nog tot daar aan toe
maar gerritje

gerritje
gerrit geeft gerritje een stomp
niet in de buik
of op het hoofd
maar gewoon
op haar helemaal
ze is zo klein
dat gerrits vijfjarige vuist
in één stomp
heel gerritje kan stompen
hij geeft zijn hele kleine zusje
in één keer
een iets minder hele kleine stomp
zoals je wel eens fantaseert
wat er zou gebeuren als je een pasgeboren baby zou stompen

__

nieuw beroep
nieuwe woning
koetsier in een koetsierswoning
boer in een boerswoning

boerderij

prachtige boerderij
ruim plek voor de acht prachtige kinderen
en meneer boer en mevrouw boerin

een boerderij zoals een boerderij eruit hoort te zien
met groene boerenweilanden
potten met planten
boerengordijntjes voor de boerenramen
en

onmisbaar

een hooiberg
zo’n goede typische

onmisbare

boerenhooiberg
klein boerenladdertje er tegenaan

zo’n boerenhooiberg
die een boerenboerderij hoort te hebben
om zichzelf rechtmatig boerderij te mogen noemen

een boerenhooiberg
waar de acht kinderen

met name de kleine vijfjarige henk
het kleine vijfjarige broertje van inmiddels zestienjarige gerrit

met boerenliefde in spelen

ja
fstoppetje

hun beste boerenplezier te beleven

één
twee

terwijl vijfjarige henk zijn handen voor zijn ogen slaat
en geduldig de afgesproken tien tellen telt

drie

kijkt oudere broer gerrit
vluchtig de ruimte rond

fier

en kiest
de hooiberg

fijf

henkie houdt zijn vingers
stijf voor zijn ogen

want dat hoort
als je telt
met fstoppetje
zes

maar henk is nieuwsgierig
en niet zo goed
in niet vals spelen
en spiekt
stiekem
klein kiertje tussen zijn vingers
klein spleetje tussen zijn oogleden

zefen

hij ziet

hoe gerrit het trappetje opklimt

het kleine laddertje tegen de hooiberg

acht

hij ziet
hoe mijn laatste tellen gerrit laten fsnellen

en als hij bij

negen

is
ziet hij

hoe gerrit de laatste stap wil zetten foor weg te duiken

hij ziet

hoe gerrits stap mis is

hij ziet

hoe zijn foet naar beneden zwaait

hij ziet

hoe gerrit zijn eefwicht fliest

als evenwicht iets was dat je daadwerkelijk kon verliezen
dan glipte het nu uit gerrits handen
en waaide weg
met de wind mee

en dan

dan niets

dan niets

dan leeg
dan stil
dan wit
of zwart
dan niets

einde verhaal

weer zo’n cliffhanger

traphanger

laten we
voor het overzicht
en het begrip
nog even benoemen
dat gerrit dichter was

__

even voor het overzicht
zoals ik al zei
taal is een systeem
een gestructureerd systeem
een groot netwerk
van woorden en betekenissen
onlosmakelijk met elkaar verbonden

maar tegelijkertijd
ook maar ooit bedacht
of langzaam ontstaan
of geëvolueerd
we noemen olifant nu eenmaal olifant
omdat wij ooit hebben afgesproken
die grote grijze slurfdrager olifant te noemen
maar als wij nu onderling afspreken
die grote grijze slurfdrager een mafklapper te noemen
dan noemen we het een mafklapper

je hebt dus aan de ene kant
de betekenaar
dat is het woord
de klank
vertegenwoordigd door letters
van een alfabet
die verwijst naar het betekende
aan de andere kant
dat is het concept of de betekenis
aangeduid door de betekenaar

dus de betekenaar is het woord olifant

mafklapper

mafklapper
en het betekende is
de grote grijze slurfdrager

precies

en de verbinding tussen die twee
is willekeurig
die bestaat enkel
omdat dat toevallig zo is afgesproken
of ontstaan

en al die tekens bij elkaar
met de bijbehorende afspraken
vormen dus één groot taalsysteem

oké
is alles benoemd
dat benoemd moest worden

ja

ja

kunnen we weer terug
naar de heer achterberg zelf

ja

die staat namelijk te popelen
om op te groeien
niet alleen gerrit is inmiddels negentien jaar
ook zijn hormonen
de voorzichtig ontluikende seksualiteit inmiddels ver
voorbij
staan na negentien jaar te popelen zijn kleine lijf uit te
mogen

__

Theaterbolwerk PUNCH brengt teksten van nieuwe Nederlandse toneelschrijvers naar het podium met behulp van een professioneel theaterbolwerk. PUNCH bestaat uit gerenommeerde acteurs, regisseurs, dramaturgen en toneelschrijvers die allemaal in dienst staan van nieuwe Nederlandse toneelteksten en schrijvers. PUNCH streeft naar een wereld waarin theaterteksten van nieuwe toneelschrijvers net zo veel in de theaters te zien zijn als de klassiekers en die van bekende en gerenommeerde toneelschrijvers. Theaterbolwerk PUNCH brengt verrassend en verfrissend theater naar het Nederlands theater publiek. Theaterbolwerk PUNCH heeft de Leidse Schouwburg als thuisbasis.