De bibliotheek als vrijhaven
De eerste van drie columns van Creative Writing studenten
Schrijfdocent Willem Claassen gaf een cursus Columns schrijven aan een groep tweedejaars van Creative Writing ArtEZ. Enkele van hen zonden hun werk in naar Notulen van het Onzichtbare. Hier lees je hun teksten over contactvrees, het ‘jaliefgevoel’ en ontlezing.
De bibliotheek als vrijhaven
De helft van de Nederlandse jongeren vindt lezen ronduit tijdverspilling. Dat klinkt ernstig, en dat is het ook. Zo zou een kwart van de vijftienjarigen niet voldoende geletterd zijn om zoiets als een overheidsbericht helemaal te kunnen begrijpen. Daarom lanceerde Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Ingrid van Engelshoven in december 2019 het ‘Leesoffensief’, een uitgekiende strategie om de kids weer aan het lezen te helpen. Maar bij de titel bleef al ik steken.
Oorlogsmetaforiek is daadkrachtig, maar deelt een kwestie per direct in twee: de aanvaller en de verdediger, vriend en vijand. Als de aanvaller ook nog eist dat de verdediger iets van hem overneemt, een waarde zoals het belang van lezen, krijgt het initiatief de air van een kruistocht. De ‘goede kant’, het lezen, wordt zo lijnrecht tegenover de andere kant, de niet in lezen geïnteresseerde jongeren, gezet. Bij voorbaat wordt geïmpliceerd dat het lezen de vijand van de jongeren is. En ik weet niet hoe het met hen zit, maar toen ik vijftien was kreeg ik spontaan de drang iets kapot te maken zodra iemand me iets opdroeg. ‘Lees!’ kopt de adviesbrief van de Onderwijsraad ook nog, en in gedachte hoor ik erachteraan: ‘of ik schiet!’
Een belangrijk deel van het leesoffensief is de rol voor bibliotheken, waardoor ik moest denken aan het in november geopende Groninger Forum. Deze bibliotheek koos voor minder nadruk op boeken en lezen, en meer op ‘het verhaal’. Dat resulteerde in een winkelcentrumachtigeopzet met smartlabs, multimedialabs, een ‘Storyworld’, filmzalen, hier en daar een boekenkastje en natuurlijk een paar prijzige café’s en cadeauwinkeltjes. Een soort fysieke internetpagina zou je kunnen zeggen, met verschillende aandachtstrekkers waar je op kunt klikken, die je niet zullen vervelen en waar je vooral niet zo veel voor hoeft te lezen.
Dat is dan denken vanuit de jongeren, vanuit hun behoefte aan de duizelingwekkende veelheid van het internet. Maar ook hier schuilt een tegenstrijdige veronderstelling. Lezen wordt gereduceerd tot grauwe griesmeelpap, die alleen maar te hachelen is met een flinke lepel honing. Iedere dreuzel is te porren voor een flonkerend ‘verhaal’. Maar juist het gaan zitten en de tijd nemen in de open maar ingetogen houding van het lezen, is wat de kern van leesbevordering zou moeten zijn. Ook de bibliotheek (want het Forum is zeker niet de enige ‘beleefbibliotheek’), de voorhoede van het leesoffensief, miskent bij voorbaat het belang van het lezen.
Ik denk dat die twee, internetisering en het lezen, niet verenigbaar zijn. Het gebrek aan concentratie is geen natuurlijk gegeven waar we ons nou eenmaal naar moeten schikken. Het is het probleem. En het boek is de ultieme remedie.
Ik heb een idee: de bibliotheek als vrijhaven. Telefoon bij de deur achterlaten, even geen scherm in je gezichtsveld, geen pop-ups en geen pushberichten. Geen cafeetjes, restaurants, skylounges of labs van enige soort. Het is er stil, de stoelen zitten fijn. En in de kasten wachten boeken om opengeslagen te worden. Vrijwel alle mensen, ook jongeren, hebben te kampen met stress en een peilsnelle, gemediatiseerde wereld. Leer hen dat boeken lezen helpt.