Dictieland

een kijkje in de totstandkoming van de interdisciplinaire, meertalige performance Dictieland

In Dictieland staat de vergankelijkheid en vloeibaarheid van taal centraal en bevragen we zowel onze eigen Nederlandse taal als de alternatieve talen waarmee we spreken: moedertalen, de taal van de digitale wereld, maar ook kunstdisciplines en -genres die ons een andere taal bieden om naar de wereld te kijken. Wat betekent taal, als middel en als doel, als poortwachter en als ontsluiter, en, overstijgend, van wie is taal?
Ashley Ho en Steff Geelen schreven dit artikel ter documentatie van en toelichting bij het tweedaagse werkproces van Dictieland, een meertalige, interdisciplinaire performance ontwikkeld door makers Ashley Ho, Daniëlle Zawadi en Steff Geelen in samenwerking met Wintertuin. Op Nieuwe Tijd op 29 oktober 2022 zullen Ashley, Daniëlle en Steff ons in Dictieland meenemen door een voorstelling op het snijvlak van poëzie, spoken word en dans.

Dictieland

Dinsdag 18 oktober 10:00

Ons voorstelrondje mondt direct uit in een gesprek over onze verhouding tot taal (langues schrijft Daniëlle telkens per ongeluk in plaats van languages). Ashley vraagt zich af wat hun moedertaal is als de taal waarmee hen met haar moeder spreekt niet haar moeders moedertaal is. Daniëlle vertelt dat ze met ieder ieder gezinslid (broertje, zus, ouders) een verschillende taal of combinatie van talen spreekt. Ik (Steff) verlies langzaam manieren om mezelf uit te drukken in het dialect van de regio waar ik vandaan kom. Meestal krijg ik het alleen nog mondjesmaat uit me aan de telefoon met mijn ouders, terwijl ik vroeger zelfs tegen de kassameisjes in de Albert Heijn in het dialect begon.
We hebben het over het verschil tussen poëzie en proza, een soms misschien arbitraire en overbodige distinctie, maar wij stemmen overeen dat poëzie vaak meer stiltes (gaps) bevat. Niet alleen qua ritme en muzikaliteit, maar ook inhoudelijk. Er wordt meer weggelaten (to mute).
Muteness wordt door google translate vertaalt naar ‘stomheid’ of ‘zwijgen’ en roept voor mij (Steff) vreemd genoeg altijd het beeld op van een gemuilkorfd mens, terwijl je er natuurlijk ook zelf voor kunt kiezen te zwijgen of tot zwijgen te brengen. To mute is ook iets dempen. Thesaurus stelt verder als synoniemen voor:

Soundlessness

Voicelessness

Speechlessness

en Wordlessness, alsof alle aspecten van de taal: het geluid, de stem, de spraak en de woorden simultaan verloren raken.
In haar essay The Language of Power moedigt Bell Hooks ons aan om de ruimtes waarin we een ander niet volledig verstaan als leermomenten te zien. Wat gebeurt er als we iets of iemand maar gedeeltelijk begrijpen? Wanneer we niet proberen (de betekenis van) de taal van een ander te overmeesteren (to master) of in bezit te nemen (to own/to possess) door het onze interpretatie op te leggen, maar die fragmentatie toe te staan of zelfs te omarmen: ‘that we may know in fragments,’ wenst ze ons toe. 

Dinsdag 18 oktober 15:00 

Als je makers samen zet voor achtenveertig uur in één ruimte (Theater aan de Rijn) met de vraag of ze iets kunnen produceren (of het thema nu niche en gekaderd is of zo weids als de vergankelijkheid van taal), moeten ze eerst een gemeenschappelijke benadering vinden – een methode. Dit proces, het aftasten van wat het onderzoek precies is en hoe het het best benaderd kan worden, loopt parallel aan het proces van elkaar aftasten.
In A Choreographer’s Handbook zegt choreograaf Jonathan Burrows: 

‘It’s not – as if in a collaboration – you’re moving towards what that other person has said, you’re moving towards what they haven’t said.’

(weer: stilte)
En:

‘Try also not talking too much.’ 

Gaps ontstaan ook wanneer iets vertaald wordt van de ene naar de andere taal. Het woord of de betekenis daarvan arriveert gehavend, geschonden, gemuteerd. Wanneer het origineel en het vertaalde naast elkaar komen te staan, ontstaat daartussen een gesprek. Een gesprek tussen twee talen, ja, maar meer nog dan dat een gesprek tussen twee lichamen waar taal doorheen gereisd is. Om dit gesprek te onderzoeken, speelden we een papieren versie van een oud, simpel spelletje waarbij een zin in een cirkel doorgefluisterd wordt. Bovenaan een vel papier schrijft ieder van ons een zin en geeft die vervolgens door aan de volgende. Telkens vouwen we de pagina zo dat de volgende persoon alleen de laatste vertaling en niet het origineel ziet. Met ieder lichaam dat de taal ontvangt, (verkeerd) interpreteert of (verkeerd) verstaat, verandert er iets, waardoor aan het eind de zin vaak helemaal niet meer lijkt op de zin waarmee begonnen is. De vraag blijkt telkens: hoe blijf je trouw en integer aan de zin, taal, betekenis van een ander en neem je tegelijkertijd de vrijheid om iets van jezelf tot uiting te brengen in de vertaling? 

some happenings:

1. the drawing was not recognised as a translation
2. “meervoud” was read as “meervond”, and directly translated to “a sea of seeking”, which was later translated to “de zee van vinden”
3. 
4. what is the place of the digital? am i (Ashley) allowed to deepen or do i remain faithful to my Dutch inadequacies? Steff scoured the internet for “tru <3” and emerged with “TRU-Balance-3-Quantum-Rehab”. 
5. two narratives of cracking relationships emerged in tandem – did we tune into the same mindspace through these translations? did we channel the traveling of translations, the misreadings, our purposeful, playful contortions, into a necessary broken love story? it feels like we move away only to crawl back into the same stream of thought.
6. there are two Dutch speakers in a room of three. in multiple instances i thought i (Ashley) could almost feel alienated; but when you privilege difference, i have the easiest task in translation.

19 oktober 13:00

Wat is de grootste ‘fout’ die je kan maken tijdens het vertalen? Dat je iets verliest? Dat je de woorden van een ander verkeerd interpreteert en volstouwt met eigen betekenis? Dat de vertaling een onechte (fake) versie is van het origineel?
Ashley en ik (Steff) komen erachter dat we allebei dezelfde favoriete emoji hebben: ‘melting face emoji’.  Ik noem de emoji ‘smeltend poppetje’ in een tekst (🫠) maar in de vertaling van mijn tekst zie ik dat Ashley denkt dat ik met smeltend poppetje ‘face exhaling emoji’ bedoel (😮‍💨)
Waarom is fakeness gevaarlijk?
Bij het vertalen van de teksten van Daniëlle en Ashley voel ik (Steff) een grote verantwoordelijkheid en een daarbij komende angst om het verkeerd te doen. Ik ben bang dat ik ofwel te dichtbij de oude versie blijft en de tekst zo stil laat staan (terwijl ik juist wil dat de tekst door de vertaling in beweging komt), ofwel dat ik teveel vrijheid neem, en me zo de tekst als het ware toe-eigen en overschaduw met mijn verhaal, datgene waar Bell Hooks voor waarschuwt. Terwijl ik bezig ben, realiseer ik me dat toe-eigenen vooral een gevaar wordt wanneer de vertaling zichzelf voordoet of vermomt als origineel. Wanneer deze klaarblijkelijk gefabriceerd, nep of over-the-top is, kan daar in ieder geval geen misverstand over ontstaan.
In actual fact, Steff and I (Ashley) are referring to the same emoji when we talk about the melting face. Where it goes awry is that while my iOS version has introduced 🫠, my macOS version still does not recognise it, and erases it when cmd-C-cmd-V-ed from my phone to my laptop. This led to Steff reading the next-used emoji as the melting face. Although I’m (Ashley) now questioning whether “zucht” was actually meant as the typed word itself, or if it was indeed meant as a reference to an existing emoji.
We end in some puzzle of positions, rhythm, fragments — a formula after all. We don’t speak about it but we are all trying to balance the space we offer to each other’s writing. We are careful. You don’t make harsh cuts in two days: you listen. You let every organ lie on the table and allow the composite body to be read-misread, in all the ways it will be. I (Ashley) just want to keep folding the paper, drifting further and closer to where we started. In that conversation we learn to laugh around our disparate, secret stories, and somehow they sometimes become the same one.